The Essence of Existence: Differentiating Shareer, Jeev, and Atma

 

In our fast-paced world, amidst the noise of everyday life, many still grapple with the concepts of Shareer (body), Jeev (life force), and Atma (soul). Religious texts and spiritual leaders have attempted to explain the subtle yet profound differences between them, but for many, these terms remain abstract. Recently, in a discussion with colleagues, I found that even those who have been exposed to these ideas often struggle to truly grasp what Atma is. This led me to share my interpretation through everyday metaphors, hoping to simplify a seemingly complex topic.

Let’s break it down.

Shareer: The Tangible Vessel

The Shareer, or body, is easy to define. It's the tangible, physical entity that we all can see, touch, and interact with. Our bodies are the medium through which we experience the world. Just as a water tap has a metal structure, the body too is the structure within which life operates. Without its flow of water, a tap is merely a hollow object; similarly, without Jeev or Atma, the body is just a shell.

Jeev: The Life Force

Jeev, often referred to as the life force or prana, is what makes the body function. It animates the body, keeps it moving, breathing, and living. If the body is like a mobile phone, then Jeev is the battery, powering the device and keeping it operational. When the battery drains, the phone shuts down, much like how our bodies cease to function without the life force.

But here’s where the confusion often begins. People tend to think of Jeev and Atma as one and the same, but they’re not.

Atma: The Core Essence

To explain Atma, let me ask you this: What makes you who you are? Is it your body? Your breath? Or something more?

Consider a boy deeply in love with a girl. His life revolves around her, and to him, she becomes more than just another person; she is his soul. If she were to disappear, even though his body and life remain intact, he would feel hollow—like a phone without network signal. His existence feels meaningless. The girl, in this metaphor, represents the Atma, the very essence that defines his existence.

Atma, unlike Jeev, goes beyond the mechanics of life. It is the essence that gives life meaning and direction. It’s what gives purpose to existence. Just as an elephant’s soul is its strength—without which it is no longer the mighty creature it is known for—or Sachin Tendulkar’s soul is his cricket, which gives him his identity. The Atma is that core element without which, though we may physically live, we lose our essence.

More Metaphors to Illuminate the Concept

Let’s take a few more examples to drive this home:

Madhuri Dixit’s beauty can be seen as her Atma. While she exists as a person, her beauty is what has captivated millions. Without it, her essence as an icon would feel diminished.

For a singer, their voice is their soul. Take away their voice, and while they may physically exist, their identity, their true essence, seems to fade away.

For a water tap, the soul is the flowing water. The structure and mechanism are intact, but without the flow, it serves no purpose.

In this way, we begin to see that the Atma is not just some metaphysical concept floating in spiritual discussions; it’s the core element that gives any being, object, or person its unique essence.

Shareer, Jeev, and Atma in Harmony

To fully understand our existence, we must see Shareer, Jeev, and Atma as three distinct but interconnected components. Shareer is the body, the visible structure. Jeev is the force that powers this body, much like electricity powers a device. Atma, however, is the most profound of them all—the true essence that defines who or what we are at our very core.

Just as a mobile phone can exist with a functioning battery (Jeev), it is rendered useless without a network (Atma). And just as a water tap is incomplete without the flow of water, our lives lack meaning without the Atma that defines our essence.

In understanding the difference between these three, we come closer to grasping the deeper truths about our existence. And perhaps, we begin to see that the Atma is not something separate from us but is, in fact, the very essence that makes us who we are.

Gujarati version:

આ ધકાધકીની દુનિયામાં, અનેક આધ્યાત્મિક શિક્ષણો હોવા છતાં પણ ઘણા લોકો માટે શરીર (શરીર), જીવ (જીવન શક્તિ) અને આત્મા (મન, આત્મા)ને સમજવું મુશ્કેલ છે. આ વિશે ઘણા ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શકો બોલે છે, છતાંય, આ વિચારો અમૂર્ત રહે છે. થોડા સમય પહેલાં મારે મારા સહકર્મચારીઓ સાથે ચર્ચા દરમિયાન માલૂમ પડ્યું કે આ વિષયના જાણકાર પણ, આ ત્રણે વચ્ચેનો તફાવત સમજી શકતા નથી.

ત્યારે મેં વિચાર્યું, આ જટિલ બાબતને સરળ અને રોજિંદા ઉદાહરણોથી સમજાવી શકાય છે. ચાલો આ જ વિચારોને શરુ કરી જઈએ.

શરીર: સ્પષ્ટ દેખાતું માધ્યમ

શરીર એટલે આપણી ભૌતિક કાયા, જેની ધારણા કરવી સરળ છે. એ છે, જેને આપણે જોઈ શકીએ છીએ, સ્પર્શી શકીએ છીએ અને અનુભવી શકીએ છીએ. એક નળના ધાંગલા જેવી રીતે, આપણું શરીર એ માધ્યમ છે જેમાંથી આપણું જીવન વહે છે. જેમ નળમાંથી પાણી વહેતું ન હોય તો એ માત્ર એક ખાલી ધાંગલો બને છે, એ જ રીતે, જીવ અને આત્મા વિના શરીર પણ માત્ર એક કવચ છે.

જીવ: જીવન શક્તિ

જીવ એ એ શક્તિ છે જે શરીરને સજીવ બનાવે છે. તે શરીરને ચાલવા, શ્વાસ લેવા અને જીવતું રાખે છે. જો શરીર એક મોબાઇલ ફોન હોય, તો જીવ એ એની બેટરી સમાન છે, જે ફોનને ચાલું રાખે છે. જેમ બેટરી ખાલી થાય તો ફોન બંધ થઈ જાય છે, તેમ જીવ વિના શરીર પણ કામ કરવાનું બંધ કરે છે.

પરંતુ, જીવ અને આત્મા એક નથી, જે ઘણી વાર લોકો સમજતા નથી.

આત્મા: અસ્તિત્વનો મૂળભૂત સાર

આત્માને સમજાવવા માટે, ચાલો આપને આ પ્રશ્ન પૂછું: તમે કોણ છો? શું તમારું શરીર તમારો આધાર છે? તમારો શ્વાસ? કે કશુંક વધારે?

ઉદાહરણ માટે, એક છોકરો જે એક છોકરી સાથે પ્રેમમાં છે, એના માટે આ છોકરી તેની આત્મા સમાન છે. જો છોકરી એના જીવનમાંથી અદ્રશ્ય થઈ જાય, તો છોકરો ફક્ત જીવતો જ નહીં, પરંતુ ખાલી જ આભાસી થઈ જાય. છોકરી અહીં છોકરાનું આત્મા છે, જે તેની અસ્તિત્વનો મૂળભૂત સાર છે.

આત્મા એ માત્ર જીવન જ નહીં, તે એ આધાર છે જે અસ્તિત્વને અર્થ આપે છે. જેમ સચિન તેન્ડુલકર માટે ક્રિકેટ એ તેનું આત્મા છે. તેનો જીવ અને શરીર હોવા છતાં, જો ક્રિકેટને હટાવી દઈએ, તો તેની અસ્તિત્વનો અર્થ ખોટો પડે છે.

વધુ ઉદાહરણો:

માધુરી દીક્ષિત માટે, એની સુંદરતા એ આત્મા છે. જો કે તે વ્યક્તિ તરીકે અસ્તિત્વમાં છે, પરંતુ એની આકર્ષકતા એ તેનું મૂળ આકર્ષણ છે.

ગાયક માટે, તેનો અવાજ એ આત્મા છે. અવાજ વગર, ભલે તે જીવે છે, તેનો સાર ખાલી થઈ જાય છે.

એક નળ માટે, પાણી તેનો આત્મા છે. માળખો હોય તોય, નળનું કામ વિના પાણી છેવટે અધૂરું રહે છે.

અંતમાં...

અસ્તુત્વને સમજવા માટે, શરીર, જીવ અને આત્માને અલગ-અલગ ભાગ તરીકે નહીં, પરંતુ એકબીજાને સંકળાયેલા ભાગો તરીકે જોવું જોઈએ.

જેમ મોબાઇલ ફોન બેટરીથી કાર્યરત થાય છે, પણ નેટવર્ક વિના અધૂરું રહે છે, તેમ શરીર, જીવન અને આત્મા પણ એકબીજાથી જોડાયેલ છે.

તેથી, આત્મા એ માત્ર કોઈ અધ્યાત્મિક વિચાર નથી, તે એ સાર છે જે આપણું અસ્તિત્વ અને જીવનને અર્થ આપે છે.